นวัตกรรมเพื่อสังคมที่เหมาะสมกับประเทศไทย มีทิศทางการพัฒนา ส่งเสริม และสนับสนุน อย่างไร? ชวนหาคำตอบจากงานวิจัยของ ‘รศ. ดร.ธนิท เรืองรุ่งชัยกุล’

ชวนอ่านงานวิจัย “ศึกษาทิศทางการพัฒนา ส่งเสริมและสนับสนุนนวัตกรรมเพื่อสังคม ที่เหมาะสมกับประเทศไทย” โดย รศ. ดร.ธนิท เรืองรุ่งชัยกุล  คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้รับการสนับสนุนการวิจัยจากสำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) เผยแพร่ผ่านสถาบันวิจัยและให้คำปรึกษาแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (TU-RAC)

ปัจจุบันประเทศไทยได้ก้าวสู่การปฏิรูปประเทศในทุกด้าน ไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม พลังงาน การเกษตร สาธารณสุข รวมถึงการศึกษา โดยมีเป้าหมายเพื่อการพัฒนาประเทศไปสู่ความ “มั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน” ตามนโยบาย Thailand 4.0 โดยมีกรอบยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (พ.ศ. 2560-2579) และแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เป็นแนวทางในการพัฒนาประเทศ ซึ่งสอดคล้องกับทิศทางการพัฒนาที่ยั่งยืนของประชาคมโลก (sustainable development goals: SDGs) โดยพัฒนาและปรับตัวให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงสถานการณ์โลก

ในยุคที่เต็มไปด้วยการแข่งขันด้านความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและนวัตกรรม ความท้าทายในการขับเคลื่อนต่อการพัฒนาประเทศคือ “การขยายผลเทคโนโลยีและนวัตกรรมสู่ประชาชน” เพื่อพัฒนาขีดความสามารถทางนวัตกรรมของสังคม การสร้างเครือข่ายธุรกิจ การเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์ กำลังการผลิต โครงสร้างพื้นฐาน และพัฒนากำลังคน โดยมีเป้าหมายสุดท้ายคือ “เพื่อมุ่งยกระดับคุณภาพชีวิตของคนในสังคมอย่างทั่วถึงและเท่าเทียมกัน” ภายใต้กรอบประเด็นนวัตกรรมเพื่อสังคม (social innovation) 9 ด้าน ได้แก่ 1) ด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม 2) ด้านการเชื่อมโยงระหว่างอาหาร น้ำ และพลังงาน 3) ด้านภาครัฐและการศึกษา 4) ด้านการเงิน การจ้างงาน และสวัสดิการสังคม 5) ด้านเกษตรกรรมยั่งยืน 6) ด้านความเป็นเมือง 7) ด้านสุขภาพ 8) ด้านการท่องเที่ยวและวัฒนธรรม และ 9) ด้านการจัดการภัยพิบัติ

งานวิจัยของ รศ. ดร.ธนิท ในครั้งนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาทิศทางการพัฒนา ส่งเสริม และสนับสนุนนวัตกรรมเพื่อสังคมที่เหมาะสมกับประเทศไทย โดยใช้เทคโนโลยีและนวัตกรรมที่เหมาะสมกับบริบทของชุมชนและสังคมไทย เพื่อเป็นไปตามเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนของโลก รวมถึงกรอบทิศทางการพัฒนาประเทศไทยในมิติต่าง ๆ ซึ่งงานวิจัยนี้สอดคล้องเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน 3 เป้าหมาย ได้แก่ เป้าหมายที่ 9 โครงสร้างพื้นฐาน นวัตกรรม และอุตสาหกรรม เป้าหมายที่ 11 เมืองและชุมชนที่ยั่งยืน และเป้าหมายที่ 17 ความร่วมมือเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

ผลการศึกษาสามารถสรุปประเด็นสำคัญแบ่งได้เป็น 3 ส่วน ดังนี้

1. การวิเคราะห์นโยบายนวัตกรรมเพื่อสังคมที่เหมาะสมกับประเทศไทย โดยการศึกษา รวมรวบ และวิเคราะห์ความสอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนของโลก 17 เป้าหมาย และแผนนโยบายของ 18 หน่วยงานในประเทศ โดยวิเคราะห์ภายใต้กรอบประเด็นนวัตกรรมเพื่อสังคม 9 ด้าน พบว่า มีความสอดคล้องกับ “ด้านภาครัฐและการศึกษา” และ “ด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม” แสดงให้เห็นถึงประชาคมโลก รวมถึงประเทศไทยได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาบุคลากรในประเทศ และการพัฒนาควรเป็นไปในความยั่งยืนโดยคำนึงถึงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

2. การประชุมเชิงปฏิบัติการระดับชาติภายใต้หัวข้อ “ทิศทางการพัฒนา ส่งเสริม และสนับสนุนนวัตกรรมเพื่อสังคม” จากการร่วมระดมความคิดเห็นของนักวิชาการและผู้เชี่ยวชาญในมุมมองของบุคลากรในประเทศไทย โดยได้พิจารณาจากผลการวิเคราะห์ SDGs 17 เป้าหมายและแผนนโยบายของ 18 หน่วยงานในประเทศ ในการประชุมได้จำแนกประเด็นนวัตกรรมออกเป็น 3 กลุ่ม ดังนี้

• กลุ่มที่ 1 ด้านความเชื่อมโยงระหว่างอาหาร น้ำ และพลังงาน ด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ด้านการจัดการภัยพิบัติ และด้านเกษตรกรรมยั่งยืน 
• กลุ่มที่ 2 ด้านการเงิน การจ้างงาน และสวัสดิการสังคม ด้านความเป็นเมือง และด้านภาครัฐและการศึกษา
• กลุ่มที่ 3 ด้านสุขภาพ และด้านการท่องเที่ยวและวัฒนธรรม

3. การประชุมเชิงปฏิบัติการระดับนานาชาติภายใต้หัวข้อ “Thailand Future Week 2018 International Workshop on Future of Social Disruption and Sustainable Development Goals” ได้ลำดับความสำคัญของทิศทางการพัฒนา ส่งเสริม และสนับสนุนนวัตกรรมเพื่อสังคมที่เหมาะสมกับบริบทของชุมชนและสังคมไทย โดยสามารถสรุปทิศทางในการพัฒนาในแต่ละด้าน 3 อันดับแรก ได้ดังนี้

● ด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

1. ขยะชุมชน
2. น้ำเสีย
3. ขยะทางการเกษตร

● ด้านความเชื่อมโยงระหว่างอาหาร น้ำ และพลังงาน

1. การพึ่งพาพลังงานด้วยตนเองของชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพ
2. ระบบผลิตไฟฟ้าแบบผสมผสานเพื่อลดปัญหาการบริหารจัดการเชื้อเพลิง
3. การบริหารจัดการน้ำ เช่น ธนาคารน้ำใต้ดิน ระบบผันน้ำชลประทานด้วยพลังงานสะอาด

● ด้านภาครัฐและการศึกษา

ด้านภาครัฐ

1. นวัตกรรมการบริการสาธารณะ
2. ความเสมอภาคและการเข้าถึง
3. การมีส่วนร่วมของภาคประชาชน

ด้านการศึกษา

1. การเรียนรู้ตลอดชีวิต/ความคิดสร้างสรรค์
2. เรียนรู้การปรับตัว
3. เรียนรู้โดยการปฏิบัติจริง

● ด้านการเงิน การจ้างงาน และสวัสดิการสังคม

ด้านการเงิน

1. เงินทุนขนาดเล็กสำหรับกิจการเพื่อสังคม
2. นวัตกรรมทางการเงิน
3. ประสิทธิภาพการจัดซื้อจัดจ้างและการเปิดเผยข้อมูล

ด้านการจ้างงานและสวัสดิการสังคม

1. การจ้างงานสำหรับกลุ่มที่ด้อยโอกาส
2. การพัฒนาเยาวชน
3. การเพิ่มทักษะอาชีพ

● ด้านเกษตรกรรมยั่งยืน

1. อาหารอินทรีย์
2. การเกษตรอัจฉริยะ
3. การยกระดับผลผลิตทางการเกษตรและเกษตรอินทรีย์ครบวงจร

● ด้านความเป็นเมือง

ด้านเทคโนโลยี

1. เมืองอัจฉริยะ (smart city)
2. การออกแบบโครงสร้างพื้นฐานและการขนส่ง
3. การแบ่งพื้นที่: การเสริมสร้างพลังชุมชนและเตรียมความพร้อมสำหรับการเปลี่ยนแปลง

ด้านฐานข้อมูลและการจัดการ

1. รูปแบบการจราจรแบบสมาร์ทและการขนส่งสาธารณะ
2. การจัดการที่จอดรถและการจัดการข้อมูลการขนส่งสาธารณะ
3. ความร่วมมือ ภาครัฐ ภาคเอกชน (การเปิดเผยข้อมูล)

● ด้านสุขภาพ

1. สวัสดิการผู้สูงอายุ
2. โทรเวชกรรม (telemedicine)
3. ตำรับยาไทยแผนโบราณ

● ด้านการท่องเที่ยว

1. การท่องเที่ยวชุมชน/วัฒนธรรมอย่างยั่งยืน
2. แอปพลิเคชันแบบดิจิทัลสำหรับการท่องเที่ยว (เสริมสร้างศักยภาพของมัคคุเทสก์ในท้องถิ่นเพื่อให้ประสบการณ์ในท้องถิ่น)
3. สร้างวัฒนธรรมเพื่อสร้างมูลค่า

● ด้านการจัดการภัยพิบัติ

1. การจัดการน้ำท่วม
2. ระบบแจ้งเตือนภัยพิบัติด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (information and communication technology: ICT)
3. การวางแผนและการจัดทำงบประมาณ

กล่าวโดยสรุป ทิศทางการพัฒนา ส่งเสริม และสนับสนุนนวัตกรรมเพื่อสังคมที่เหมาะสมกับบริบทของชุมชนและสังคมไทย พบว่า มีความเห็นที่มุ่งเน้นและให้ความสำคัญในการจัดการทรัพยากร ซึ่งสอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน ทั้งนี้นักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญทั้งในและต่างประเทศ ได้เล็งเห็นถึงสถานการณ์ปัญหาในปัจจุบันที่ควรได้รับการแก้ไข ส่งเสริม และสนับสนุน การพัฒนานวัตกรรมเชิงพื้นที่ที่สามารถดำเนินการได้ในระยะสั้น รวมถึงการจัดการทรัพยากร ต่อยอดองค์ความรู้ ผลิตภัณฑ์ชุมชน ความคิดสร้างสรรค์ โดยคำนึงถึงผู้ได้รับผลประโยชน์เป็นสำคัญ อาทิเช่น เกษตรกร กลุ่มกิจการเพื่อสังคม กลุ่มวิสาหกิจชุมชน กลุ่มวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม รวมถึงพลเมืองและประชาสังคมในประเทศ เพื่อพัฒนายกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนแบบองค์รวมในประเทศต่อไป

งานวิจัยดังกล่าวจัดอยู่ในกลุ่มการวิจัยระดับแนวหน้าด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ธีมหุ้นส่วนเพื่อการพัฒนาและกลไกการขับเคลื่อน

งานวิจัยดังกล่าวเกี่ยวข้องกับ
#SDG9 โครงสร้างพื้นฐาน นวัตกรรม และอุตสาหกรรม
– (9.b) สนับสนุนการพัฒนาเทคโนโลยีการวิจัยและนวัตกรรมภายในประเทศกำลังพัฒนารวมถึงการให้มีสภาพแวดล้อมทางนโยบายที่นำไปสู่ความหลากหลายของอุตสาหกรรมและการเพิ่มมูลค่าของสินค้าโภคภัณฑ์
#SDG11 เมืองและชุมชนที่ยั่งยืน
– (11.a) สนับสุนนการเชื่อมโยงทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมในทางบวกระหว่างพื้นที่เมือง รอบเมือง และชนบท โดยการเสริมความแข็งแกร่งของการวางแผนการพัฒนาในระดับชาติและระดับภูมิภาค
#SDG17 ความร่วมมือเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน
– (17.14) ยกระดับความสอดคล้องเชิงนโยบายเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน
– (17.17) สนับสนุนและส่งเสริมหุ้นส่วนความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ภาครัฐ-ภาคเอกชน และประชาสังคม สร้างบนประสบการณ์และกลยุทธ์ด้านทรัพยากรของหุ้นส่วน

Research recommends แนะนำงานวิจัยของนักวิจัยธรรมศาสตร์ที่สนับสนุนการขับเคลื่อน SDGs กิจกรรมนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการสร้างเครือข่ายความร่วมมือด้านวิจัยแบบบูรณาการระดับแนวหน้า เพื่อขับเคลื่อนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (TU-SDG Research Network)